ความผูกพันอันเกินขอบเขต…เมื่อสายใยรักกลายเป็นพันธนาการแห่งชีวิต จะรับมืออย่างไรดี

ความผูกพันอันเหนียวแน่นระหว่างคนในครอบครัว เป็นสัญญาณของสัมพันธภาพในครอบครัวที่ดีและมีความสุข แต่บางครั้งคุณก็อาจมีสิ่งดีๆ เหล่านี้มากเกินไปจนกลายเป็นปัญหาก็ได้

โดยปกติแล้ว สิ่งที่เราใช้วัดความแข็งแรงของครอบครัวก็คือ “ความใกล้ชิดสนิทสนม” ซึ่งคือการที่เราแบ่งปันอารมณ์ความรู้สึกลึกๆ ต่อกัน แต่ในบางกรณีความใกล้ชิดสนิทสนมนี้  เกินขอบเขตความเป็นส่วนตัว ก็อาจทำให้อึดอัด และจำกัดการเติบโตและพัฒนาการของตัวตนส่วนบุคคลของสมาชิกในครอบครัวได้

หากคุณรู้สึกถึงสำนึกรับผิดชอบอันใหญ่หลวงต่อความสุขหรือความเป็นอยู่ของครอบครัว หรือรู้สึกผิดอยู่ตลอดเวลา หรือรู้สึกกดดันจากความคาดหวังที่ครอบครัวมีต่อคุณ และความรู้สึกเหล่านี้เป็นสิ่งปกติในครอบครัวของคุณ คุณก็อาจพบกับสัมพันธภาพของครอบครัวที่เรียกกันว่า “ความผูกพันอันเกินขอบเขต (Enmeshment)” ก็เป็นได้

“ความผูกพันอันเกินขอบเขต” คืออะไร

คำว่า “ความผูกพันอันเกินขอบเขต (Enmeshment)” เป็นคำที่ใช้บรรยายถึงการขาดขอบเขตที่เหมาะสมในความสัมพันธ์ ทั้งทางด้านจิตใจและร่างกาย ผลก็คือบทบาทของพ่อแม่และลูกจะมีความสับสน หรืออาจผิดที่ผิดทางโดยสิ้นเชิง และครอบครัวก็ผูกติดกันด้วยอารมณ์ความรู้สึกที่ผิดปกติและไม่เหมาะสม ซึ่งบ่อยครั้งแล้วก็มักจะทำให้เด็กเติบโตมาโดยปราศจากสำนึกของตัวตนหรือความมีอิสระ

ยิ่งไปกว่านั้นก็คือ ความผูกพันอันเกินขอบเขตมักจะเกี่ยวข้องกับระดับของการควบคุมอีกฝ่ายหนึ่ง อย่างเช่นในครอบครัวที่พ่อแม่พยายามที่จะรับรู้และควบคุมความคิดและความรู้สึกทุกอย่างของลูก และพ่อแม่เองก็พึ่งพิงทางความรู้สึกกับลูกอย่างมาก หรืออาจกระทั่งพยายามใช้ชีวิตของตัวเองผ่านชีวิตของลูก

ความใกล้ชิดสนิทสนม กับ ความผูกพันอันเกินขอบเขต แตกต่างกันอย่างไร

แน่นอนว่าความสัมพันธ์ในครอบครัวที่ใกล้ชิดกันเป็นเรื่องดี แต่ความใกล้ชิดสนิทสนมไม่ได้หมายความถึงการเสียสละตัวตนหรือความนับถือตัวเองเพื่อครอบครัว เช่นที่พบได้ในสัมพันธภาพที่มีความผูกพันอันเกินขอบเขต ความใกล้ชิดสนิทสนมนี้เป็นการสนับสนุนกันและกัน ในแบบที่ไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพทางอารมณ์ของอีกฝ่ายหนึ่ง

ครอบครัวที่ใกล้ชิดสนิทสนมจะมีความสุขในการอยู่ด้วยกัน แต่การอยู่ด้วยกันนั้น ก็ยังคงความเคารพในความต้องการความเป็นส่วนตัวและความเป็นอิสระของสมาชิกคนอื่นในครอบครัว พวกเขาควรจะปล่อยให้อีกฝ่ายมีชีวิตและความสัมพันธ์นอกครอบครัว และมีความสุขกับการกลับมารวมกันเมื่อสามารถทำได้

ครอบครัวที่ใกล้ชิดสนิทสนมกันยังสนับสนุนซึ่งกันและกันในการตามหาความฝันของแต่ละคน และเคียงข้างกันเสมอเมื่อเกิดปัญหาใดก็ตาม แต่จะไม่ใช้ความใกล้ชิดสนิทสนมในครอบครัวเป็นอาวุธหรือเป็นเครื่องมือในการทำให้ได้ในสิ่งที่ตนเองต้องการ แต่จะรักและเคารพกันและกันอย่างไร้เงื่อนไข

สัญญาณที่บอกถึงความผูกพันอันเกินขอบเขต

ขอบเขตเป็นสิ่งสำคัญสำหรับทุกคนในครอบครัว เพื่อที่ทุกคนจะได้สามารถสร้างพื้นที่ของตนเองได้ หากปราศจากขอบเขต บทบาทและความคาดหวังก็จะผสมปนเปกันจนยากจะแยกออก และนี่เป็นสัญญาณของความผูกพันอันเกินขอบเขตที่มักพบได้บ่อย ที่คุณควรมองหา 

• การมีความรู้สึกผิดอยู่ตลอดเวลาที่ไม่อาจทำตามความคาดหวังหรือคำขอของครอบครัว
• ขาดความเป็นส่วนตัว ทั้งในแง่ของพื้นที่ส่วนตัว และเรื่องส่วนตัวทั้งหลาย
• แรงกดดันที่ต้องทำตามการเรียกร้องหรือความคาดหวังของครอบครัว
• ขาดความเคารพต่อกัน หรือไม่มีพื้นที่สำหรับความต้องการและการแสดงออกส่วนบุคคล
• การแบ่งปันกันมากเกินไปจนเป็นปกติ
• การพึ่งพิงกันอย่างไม่เหมาะสมของพ่อแม่กับลูกๆ ในด้านอารมณ์ จิตใจ หรือการดูแลช่วยเหลือ

ความผูกพันอันเกินขอบเขต บางครั้งมาจากธรรมเนียมปฎิบัติทางสังคมของครอบครัวในวัฒนธรรมตะวันออก บางครั้งอาจเกิดจากบาดแผลทางใจ อาการเจ็บป่วย หรือการเสพติดของคนในครอบครัว ที่ทำให้บทบาทและความสัมพันธ์ปกติระหว่างสมาชิกในครอบครัวเปลี่ยนแปลงไป

ผลกระทบของความผูกพันอันเกินขอบเขต

ในครอบครัวที่ผูกพันกันจนเกินขอบเขต ความต้องการ ความเชื่อ และความสนใจของคุณมักจะถูกละเลยหรือเก็บกดเอาไว้ ซึ่งทำให้เกิดผลกระทบในระยะยาวเมื่อคุณก้าวเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ หากคุณเติบโตมาในครอบครัวที่มีความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นแบบไม่ปกติ คุณอาจสังเกตตัวเองว่าอาจมีลักษณะแบบนี้ก็คือ

• คุณรู้สึกว่าการแยกแยะความชอบหรือคุณค่าของตัวเองเป็นไปได้ยาก
• คุณมักหลีกเลี่ยงความขัดแย้ง และไม่สามารถพูดคำว่า “ไม่” หรือปฎิเสธคนอื่นได้
• คุณมีปัญหากับการจัดการกับอารมณ์ความรู้สึกที่ไม่ดี
• คุณโหยหาการยอมรับ นั่นก็คืออารมณ์ ความรู้สึก และคุณค่าของตัวเอง มักจะขึ้นอยู่กับภาวะทางอารมณ์ของผู้อื่น
• คุณรู้สึกอึดอัดในการแสดงออกซึ่งความรู้สึก ความต้องการ หรือความปรารถนาที่แท้จริงของตัวเอง และมักคิดไปว่าการแสดงออกของคุณอาจส่งผลในแง่ลบ
• คุณรู้สึกว่างเปล่า หรือไม่รู้สึกถึงตัวตนภายในของตัวเอง และถึงกับตั้งคำถามว่าคุณเป็นใครจริงๆ

ลักษณะนิสัยเช่นนี้มักจะนำไปสู่สัมพันธภาพที่ไม่ดีกับผู้อื่น ไม่ว่าจะเป็นเพื่อนหรือคนรัก รวมถึงเกิดความรู้สึกต่ำต้อย ขาดความเคารพตัวเอง ซึมเศร้า และวิตกกังวล แต่เมื่อคุณใคร่ครวญและรับรู้ว่า คุณเคยมีประสบการณ์ของความผูกพันอันเกินขอบเขตหรือกำลังอยู่ในภาวะเช่นนี้ ก็จะทำให้คุณสามารถเริ่มกระบวนการสะสางตัวเอง และเริ่มค้นหาตัวตนที่แท้จริงของตัวเองได้