การบำบัดความคิดและพฤติกรรม (Cognitive Behavioural Therapy: CBT) เป็นแนวทางการรักษาสุขภาพจิตที่ใช้บทสนทนาหรือการรับคำปรึกษาจากนักจิตบำบัดผู้เชี่ยวชาญ การบำบัดในรูปแบบนี้ได้รับการยอมรับว่ามีประสิทธิภาพสำหรับรักษาอาการหรือภาวะทางจิตหลายประเภท ไม่ว่าจะเป็นภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวลและอาการติดสารเสพติด ในชั่วโมงการบำบัด ผู้เข้ารับการรักษาจะได้บอกเล่าถึงความคิดและอารมณ์ความรู้สึกที่เกิดขึ้นจากความเชื่อด้านลบหรือความคิดที่รบกวนจิตใจซึ่งอยู่ในชีวิตของพวกเขา โดยปกติแล้วความคิดความเชื่อเหล่านี้จะมีความเชื่อมโยงกับความเจ็บป่วยด้านจิตใจที่กล่าวถึงข้างต้น

หลังจากนั้นผู้เข้ารับการรักษาและนักจิตบำบัดจะร่วมพูดคุยปรึกษาถึงแบบแผนความคิดและความรู้สึกที่ชักจูงผู้เข้ารับการบำบัดเข้าสู่การมีพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ การปรึกษาพูดคุยจะเน้นถึงปัญหาทางจิตใจและความคิดในแต่ละด้านตามลำดับอย่างละเอียดและมีการพิจารณาร่วมกันถึงพฤติกรรมที่เกิดขึ้นจากปัญหาเหล่านั้น นักจิตบำบัดจะให้คำปรึกษาถึงแนวทางหรือวิธีการบำบัดที่สร้างประโยชน์เพื่อแนะนำถึงการเปลี่ยนแปลงบางอย่างที่ควรเกิดขึ้นในความคิดและการกระทำของผู้เข้ารับการรักษา และเมื่อถูกนำไปใช้ในชีวิต แนวทางดังกล่าวจะช่วยเป็นกลไกเพื่อจัดการกับความคิดซึ่งจะเปิดโอกาสให้ผู้เข้ารับการรักษาได้บรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายส่วนตัวและสามารถปรับปรุงสุขภาวะที่ดีภายในของตนเอง

เนื่องด้วยความเคร่งครัดในการใช้แนวทางบำบัดเชิงจิตสังคม การบำบัดความคิดและพฤติกรรมจะหลีกเลี่ยงการใช้ยาสำหรับบรรเทาอาการเจ็บป่วย แนวทางบำบัดเชิงจิตสังคมเช่นนี้ เป็นการเสริมแรงพลังโดยตรงให้กับผู้เข้ารับการรักษาให้พัฒนาทักษะในการควบคุมสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในชีวิตของพวกเขาได้เอง พฤติกรรมและแบบแผนความคิดใหม่และเสริมสร้างสุขภาวะที่ดีของผู้เข้ารับการรักษาจะช่วยลดความตึงเครียดของอาการและช่วยบรรเทาอาการของ โรคสุขภาพจิตที่พวกเขาเผชิญอยู่ เช่น ภาวะซึมเศร้าและความวิตกกังวล

การบำบัดความคิดและพฤติกรรม ยังมีประสิทธิภาพและประสบความสำเร็จในการรักษาอาการกลัว (Phobias) ชนิดต่างๆ (กลัวที่สูง กลัวที่แคบ) พฤติกรรมการกินที่ผิดปกติ การใช้สารเสพติด การมีพฤติกรรมเสพติด  ภาวะสะเทือนใจอย่างรุนแรงหรือ PTSD และบุคลิกภาพผิดปกติชนิดก้ำกึ่ง ซึ่งโดยปกติจะเป็นการบำบัดที่ใช้รักษาร่วมกับแนวทางหรือรูปแบบการบำบัดอื่น