OCD ไม่ใช่เพียงแค่นิสัยย้ำคิดย้ำทำ แต่เป็นโรคทางสุขภาพจิตที่ไม่ใช่เรื่องตลก

เช่นเดียวกับปัญหาสุขภาพจิตอื่นๆ ภาพจำของโรคย้ำคิดย้ำทำที่คนทั่วไปมอง มักจะลดทอนความร้ายแรงของโรค ให้กลายเป็นนิสัยเพี้ยนๆ หรือแปลกประหลาดที่ดูน่าขัน ทั้งที่ความจริงแล้วโรคย้ำคิดย้ำทำร้ายแรงกว่านั้น และหากปล่อยไว้โดยไม่รักษา ก็สามารถส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ที่ป่วยเป็นโรคนี้ได้อย่างมากมาย

คุณอาจเคยได้ยินมาบ้างเกี่ยวกับ โรคย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive-Compulsive Disorder หรือ OCD) แต่คุณรู้จักกันจริงๆ หรือเปล่าว่า โรคนี้เป็นอย่างไร ซึ่งหากเราเชื่อภาพของโรคย้ำคิดย้ำที่ได้เห็นผ่านสื่อต่างๆ เราอาจคิดว่ามันเป็นเพียงนิสัยประหลาดๆ หรือเป็นความเพี้ยนที่ดูน่าขำ ไม่ว่าจะเป็นความพยายามในการทำให้ทุกอย่างรอบตัวดู “เป๊ะ” ที่สุดอยู่เสมอ ความรักสะอาดอย่างหนัก ต้องเช็ดทำความสะอาดทุกจุดอยู่ซ้ำๆ หรือชอบล้างมือบ่อยๆ แต่ในขณะที่โรคย้ำคิดย้ำทำดูเหมือนจะเป็นเพียงนิสัยประหลาดๆ ที่ดูน่าขำในสายตาของสังคมทั่วไป ความเป็นจริงและผลกระทบของโรคนี้กลับเป็นสิ่งที่น้อยคนนักจะเข้าใจ

ความผิดปกติทางบุคลิกภาพ (Personality disorders) เป็นโรคที่ทำให้เกิดผลกระทบในแง่ลบที่รุนแรงต่อชีวิตประจำวัน สัมพันธภาพกับผู้อื่น และความปรารถนาที่จะทำสิ่งต่างๆ ของคนเรา โรคย้ำคิดย้ำทำก็ไม่แตกต่างกัน ด้วยพฤติกรรมแบบซ้ำๆ ซากๆ และหยุดไม่ได้ซึ่งครอบงำกิจวัตรประจำวัน ส่งผลให้ผู้ที่เป็นโรคนี้เต็มไปด้วยความรู้สึกอึดอัดขับข้องใจ โดดเดี่ยว และละอาย

ในการทำความเข้าใจกับอาการอันซับซ้อนของโรคนี้ สิ่งที่ต้องเน้นย้ำอย่างหนักแน่นก็คือ โรคย้ำคิดย้ำทำไม่ใช่เรื่องตลก และการรักษาสามารถช่วยให้ผู้ที่เป็นโรคนี้สามารถควบคุมชีวิตตนเองให้กลับมาปกติสุขได้อีกครั้ง

โรคย้ำคิดย้ำทำคืออะไร

โรคย้ำคิดย้ำทำเป็นความผิดปกติทางบุคลิกภาพ ที่ทำให้เกิดความคิดหรือแรงกระตุ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่าที่จะกระทำอะไรบางอย่าง ทั้งที่ไม่ได้อยากทำอย่างนั้น ผู้ที่เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำจะพบว่าความคิดที่รุกล้ำเข้าไปอยู่ในหัวหรือการกระทำที่ห้ามไม่ได้นั้น เป็นสิ่งที่รบกวน ทำให้ตัวเองรู้สึกอ่อนล้า และเป็นเรื่องยากอย่างยิ่งที่จะปล่อยวาง แม้จะใช้ความพยายามและการตั้งสติแค่ไหนก็ตาม

ถึงแม้จะไม่มีการจัดประเภทย่อยๆ ของโรคย้ำคิดย้ำทำอย่างเป็นทางการ แต่จากการศึกษาแสดงให้เห็นว่าโรคย้ำคิดย้ำทำมักจะแสดงออกมาใน 4 ลักษณะ คือ

• ความหมกมุ่นกับระเบียบแบบแผน และความสมดุล
• ความหมกมุ่นกับความสะอาดและกลัวเชื้อโรค หรือสิ่งปนเปื้อน
• การเก็บสะสมสิ่งของที่เชื่อมโยงกับความหมกมุ่น หรือการกระทำที่ห้ามตัวเองไม่ได้
• ความคิดหรือแรงกระตุ้นในเรื่องต้องห้าม ที่ทำให้รู้สึกไม่สบายใจ หรือเป็นอันตราย

ในขณะที่สาเหตุของโรคย้ำคิดย้ำทำยังไม่เป็นที่เข้าใจกันอย่างชัดเจน แต่งานวิจัยก็พบว่าปัจจัยทางชีวภาพหรือปัจจัยทางร่างกาย รวมถึงสภาพแวดล้อมเป็นสิ่งที่มีบทบาทสำคัญในการเกิดอาการนี้ โดยการศึกษาชี้ว่าโรคย้ำคิดย้ำทำเชื่อมโยงกับปัญหาของระบบประสาท โดยเฉพาะอย่างยิ่งระดับที่ผิดปกติของสารสื่อประสาทเซโรโทนินซึ่งทำหน้าที่ในการรักษาระดับอารมณ์ให้คงที่

อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ เป็นอย่างไรได้บ้าง

โรคย้ำคิดย้ำทำทั้งสี่ประเภทมีลักษณะอาการที่แตกต่างกัน โดยอาการทั้งหมดเป็นอาการเรื้อรังและสร้างความหงุดหงิดใจ มักเกิดขึ้นอย่างน้อยหนึ่งชั่วโมงในแต่ละวัน และส่งผลกระทบในแง่ลบต่อคุณภาพชีวิตและสุขภาพของผู้ป่วย ซึ่งถ้าปล่อยไว้ไม่รักษา อาการก็สามารถรุมเร้าจนร่างกายอ่อนแอได้

อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำอาจแตกต่างกันไปได้ในแต่ละบุคคล และบางคนที่เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำอาจมีอาการหมกมุ่นหรือห้ามตัวเองไม่ได้มากกว่าหนึ่งประเภท และต่อไปนี้คืออาการของโรคย้ำคิดย้ำทำในแต่ละประเภทที่พบได้บ่อย

1. อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำที่เกี่ยวกับความมีระเบียบแบบแผน และความสมดุล

• ต้องการให้สิ่งต่างๆ จัดระเบียบหรือแบ่งหมวดหมู่อย่าง “ถูกต้อง” เสมอ
• ต้องการให้การกระทำมีความสมดุลกัน เช่น ถ้าคุณหยิบถ้วยขึ้นมาด้วยมือขวา จากนั้น คุณจะรู้สึกอยากหยิบมันขึ้นมาด้วยมือซ้ายด้วยเช่นกัน
• การนับสิ่งต่างๆ หรือการกระทำ เช่น การก้าวเดิน และจำเป็นต้องเริ่มต้นนับใหม่ ถ้าคุณนับพลาดไป
• ความกลัวแบบไม่มีเหตุผลว่าจะมีสิ่งที่ไม่ดีเกิดขึ้น หากสิ่งต่างๆ วางผิดที่ผิดทางหรือมีจำนวนไม่ถูกต้อง
• มีวิธีการที่ตายตัวในการจัดระเบียบสิ่งต่างๆ ตัวอย่างเช่นจะต้องเริ่มต้นจากที่หนึ่งหรือด้วยการกระทำอย่างหนึ่งเสมอ

2. อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำเกี่ยวกับความสะอาด และความกลัวเชื้อโรคหรือสิ่งปนเปื้อน

• กลัวอย่างมากและตลอดเวลาต่อเชื้อโรคและการติดเชื้อ
• ความรู้สึกที่ห้ามไม่ได้ที่อยากจะล้าง หรือโยนของที่เชื่อว่าสกปรกทิ้งไป
• ไม่ใช้สิ่งของ หรือทำสิ่งที่คุณเชื่อว่าอาจทำให้คุณป่วย
• คิดซ้ำซากเกี่ยวกับความสกปรก หรือการเจอกับเชื้อโรค
• ล้างมือ หรืออาบน้ำบ่อยเกินไป
• มีวิธีการเฉพาะตัวเกี่ยวกับการซักล้าง การทำความสะอาด หรือการอาบน้ำ

3. อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำเกี่ยวกับการเก็บสะสมสิ่งของ

• ซื้อของที่คุณไม่ได้ต้องการแบบเดียวกันซ้ำแล้วซ้ำอีก
• รู้สึกว่าการมีของบางอย่างในจำนวนที่เฉพาะเจาะจงจะช่วยปกป้องคุณจากอันตราย
• ความวิตกกังวลอย่างต่อเนื่องว่า คุณจะบังเอิญโยนของบางอย่างที่คุณอาจต้องการในภายหลังทิ้งไป
• ความรู้สึกไม่สบายใจ หรือมีอะไรบางอย่างขาดหายไป หากคุณทำของบางอย่างหายหรือโยนของบางอย่างทิ้งไป ถึงแม้จะไม่ใช่ของจำเป็นเลยก็ตาม
• ไม่สามารถที่จะทิ้งของบางอย่าง เพราะการสัมผัสของเหล่านั้นอาจทำให้คุณติดเชื้อ
• ตรวจสอบสิ่งของต่างๆ ของตัวเองซ้ำแล้วซ้ำอีกอย่างห้ามตัวเองไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นเสื้อผ้า จานชามและอื่นๆ
• ไม่ต้องการเก็บของต่างๆ แต่รู้สึกว่าคุณต้องเก็บ

4. อาการโรคย้ำคิดย้ำทำที่เกี่ยวกับความคิดที่ไม่พึงประสงค์

• ความคิดหรือภาพที่รบกวนจิตใจที่อาจเกี่ยวกับความรุนแรง เซ็กซ์ ศาสนา ความเจ็บป่วย หรือความตาย และบ่อยครั้งมักเกิดขึ้นพร้อมความวิตกกังวลอย่างหนัก
• มีวิธีการส่วนตัวที่ต้องทำเพื่อระงับหรือทำให้ความคิดเหล่านี้สงบลง
• ความต้องการที่จะสารภาพสิ่งที่ตัวเองคิดออกมา หรือหาความมั่นใจจากคนอื่นว่าความคิดของคุณนั้นไม่เป็นเรื่องจริง และไม่ได้มีการกระทำให้เกิดขึ้นมาจริง
• ความวิตกกังวลอย่างต่อเนื่องว่าคุณจะกลายเป็นคนเลว อาจทำร้ายคนบางคนด้วยวิธีการบางอย่าง หรือจะตกเป็นเหยื่อของอันตรายหรือความเจ็บป่วย
• ตั้งคำถามในเรื่องรสนิยมทางเพศของตัวเอง หรือความโน้มเอียงทางเพศของตัวเอง
• ความผิดอยู่ลึกๆ ความละอาย และความเครียดเกี่ยวกับความคิดเหล่านี้